دفاع هوایی
تاریخچه استفاده از هواپیما در جنگ به سال 1911 بر می گردد که در آن ایتالیا برای اولین بار در تهاجم به لیبی از هواپیما استفاده کرد. با آغاز جنگ جهانی اول، آلمان و فرانسه قوی‌ترین نیروهای هوایی را در اختیار داشتند. با این حال، در جنگ جهانی دوم، ایالات‌متحده و بریتانیا به عنوان کشورهای پیشرو در استفاده از نیروی هوایی، به خصوص در بمباران‌های استراتژیک ظاهر شدند.
پیشرفت مداوم سیستم های هوایی، تکنولوژی پنهان کاری هواپیماها، هواپیماهای بدون سرنشین، سیستم های ارتباطی و ماهواره ها باعث شده است که نیروی هوایی به یکی از تأثیر گذارترین نیروها در نبردها تبدیل شود. نیروی هوایی بر خلاف نیروی زمینی که باید اهداف را تک به تک و مرحله به مرحله مورد هجوم قرار دهد قادر است به طور همزمان همه اهداف راهبردی از خط مقدم جبهه گرفته تا مراکز عالی فرماندهی، کارخانجات، ترابری، و کلیه مراکز نظامی را مورد هجوم قرار دهد. برای درک این موضوع کافی است نقش نیروی هوایی در جنگ های معاصر را مرور کنیم.
نمونه هایی از قدرت هوایی
1.جنگ خلیج فارس
در جنگ خلیج فارس (سال 1991) بین ائتلاف آمریکایی و عراق، نیروی هوایی ائتلاف توانست در طی 43 روز بیش از 27000 هدف نظامی از جمله سایت های دفاع هوایی، مراکز فرماندهی، مراکز ارتباطی، نیروگاه ها و اهداف مهم دیگر، 3847 تانک، 2917 توپ، 1450 خودرو و بسیاری ادوات نظامی دیگر را نابود کند و ارتش بزرگی مثل ارتش عراق را که گفته می شد چهارمین یا ششمین ارتش بزرگ دنیا در آن عصر بود به طور کامل با شکست مواجه سازد. نیروی هوایی عراق نیز به دلیل نداشتن برتری هوایی به طور کلی از بین رفت. حدود 43 فروند هواپیمای عراقی در درگیری هوایی و 141 فروند بر روی باند از بین رفت و تعدادی دیگر (حدود 150 فروند) از هواپیماها به ایران گریختند که به عنوان غرامت جنگی ضبط شدند [5]. دفاع هوایی عراق تنها 44 فروند از هواپیماهای مهاجم را سرنگون کرد. یک جنگنده اف-18 نیز در درگیری هوایی سرنگون شد.
هواپیماهای اف-16 و اف-15 بر فراز چاه های نفت کویت در عملیات طوفان صحرا
2. جنگ یوگسلاوی
جنگ یوگسلاوی (1999) تنها جنگی بود که در آن نیروی هوایی به تنهایی (و بدون کمک نیروی زمینی) توانست دشمن را به طور کامل شکست دهد و وادار به تسلیم نماید. در این جنگ یوگسلاوی به دلیل نداشتن پدافند هوایی متناسب در طی 78 روز تعداد زیادی از زیرساخت ها و ادوات نظامی و غیرنظامی خود را در اثر حملات هوایی از دست داد و همین ها علاوه بر تضعیف قوای نظامی، باعث ایجاد موجی از فشارهای داخلی بر علیه دولت و در نهایت تسلیم شدن آن شد. دفاع هوایی یوگسلاوی تنها 7 فروند از هواپیماهای مهاجم و از جمله یک فروند هواپیما پنهان کار اف-117 را سرنگون کرد.
هواپیمای پنهان کار اف-117 که نقش مهمی در جنگ یوگسلاوی و جنگ عراق داشت
اگرچه در این جنگ ها دو طرف در یک سطح نبودند و فاصله تکنولوژیکی عراق و یوگسلاوی با کشورهای ائتلاف بسیار زیاد بود اما اهمیت پدافند هوایی یا نیروی هوایی در آنها به خوبی مشهود است.
نمونه ای از قدرت پدافند هوایی
جنگ ویتنام
جنگ ویتنام اولین میدان رویارویی موشکهای ضد هوایی و هواپیماهای جنگنده بود. ایالات متحده که بعد از ناکامی ارتش فرانسه در ویتنام تصمیم به ورود به این جنگ گرفته بود و تا آن زمان در هیچ جنگی شکست نخورده بود در صدد بود تا به هر نحوی شده پیروز شود. از طرفی اتحاد جماهیر شوروی هم که تمایلی به درگیری مستقیم با آمریکا نداشت با همکاری چین ارتش و نیروهای مردمی ویتنام را به موشک های ضدهوایی سام-2 و توپهای ضدهوایی مجهز کرد.
در بین سال های 1962 تا 1975 پدافند هوایی روسی جهنمی را برای هواپیماهای مدرن آمریکایی در آسمان ویتنام رقم زد به طوری که 8324 هواپیما و بالگرد آمریکا در این جنگ سرنگون شد. این تلفات به حدی بود که حتی برای بزرگترین اقتصاد جهان هم قابل تحمل نبود و خود به عاملی برای خروج آمریکا از ویتنام تبدیل شد. عمده پدافند هوایی در ویتنام توپ های ضد هوایی و موشک های سام-2 ساخت روسیه بود.
هواپیمای فانتوم اف-4 در جنگ ویتنام. 623 فروند از این هواپیما در جنگ ویتنام به وسیله پدافند هوایی سرنگون شد.
اولین حضور عملیاتی بمب افکن استراتژیک ب-52 در جنگ ویتنام بود. 17 فروند از این هواپیما توسط موشکهای سام-2 سرنگون شد.
بالگرد uh-1. تعداد 3107 فروند از این بالگرد در ویتنام توسط پدافند هوایی سرنگون شد (رکورد سرنگونی در بین همه هواگردها).
در ادامه اجزا و نحوه کار یک سیستم پدافند هوایی «در حالت ساده» تشریح می شود
اجزای یک سیستم دفاع هوایی
در حالت کلی یک سیستم پدافند هوایی دارای اجزای اصلی زیر است :
1. رادار مراقب یا سیستم هشدار زودهنگام
2. مرکز فرماندهی و کنترل
3. رادار درگیری
4. پرتابگر
5. سیستم هدایت و کنترل
6. سیستم منهدم کننده
سیستم پدافند هوایی اس-300
هر یک از این اجزا خود می تواند دارای چند بخش باشد که در ادامه مختصرا به آنها اشاره می نماییم.
1. رادار مراقب یا سیستم هشدار زودهنگام (early warning)
اولین سیستمی که وارد عمل می شود نوعی سیستم اعلام خطر است. این رادار دوربرد نزدیک شدن هدف هوایی را از فاصله دور تشخیص می دهد و اطلاعات را به مرکز فرماندهی و کنترل ارسال می کند. همچنین خودی یا غیر خودی بودن هدف نیز در همین مرحله مشخص می شود. به طور معمول در هواپیماهای خودی دستگاهی نصب می شود که در اثر دریافت سیگنال هایی از رادار مراقب به طور خودکار فعال می شود و یک پیام رمز به رادار ارسال می کند. رادار مراقب با دریافت این رمز متوجه خودی بودن هدف می شود. البته احتمال کشف این رمز توسط دشمن وجود دارد و لازم است رمز به طور مرتب و هماهنگ تغییر داده شود.
رادار مراقب nebo-svu روسی با برد 360 کیلومتر [3]
2. مرکز فرماندهی و کنترل
وظیفه مرکز کنترل، صدور فرمان کنترلی لازم است. بخشی از کار این مرکز نظیر تعیین نوع تهدید، نوع پدافند لازم، و سقف پروازی هدف توسط رایانه انجام می شود. فرمان نهایی نیز می تواند توسط رایانه یا فرمانده اتخاذ شود.
3. رادار درگیری
بعد از نزدیک شدن هدف این رادار در حالت ساده پرتوی را به طور ثابت بر روی هدف نگه می دارد تا موقعیت هدف در هر لحظه برای حرکت بعدی موشک مشخص شود.
4. پرتابگر
با صدور فرمان آتش وظیفه شلیک موشک ها با پرتابگر است. معمولا برای هر هدف دو یا چند موشک شلیک می شود تا احتمال اصابت افزایش یابد. بسته به نوع سیستم پرتابگر می تواند چندین نوع تیر برای اهداف مختلف در ارتفاعات مختلف و چندین سکو داشته باشد.
5. هدایت و کنترل
شیوه های هدایت متنوعی برای موشک های ضدهوایی به کار می رود اما به طور کلی موشک با استفاده از اطلاعاتی که از رادار درگیری در مورد موقعیت هدف دریافت می کند تا نزدیکی هدف پیش می رود. خود موشک نیز معمولا دارای رادار یا حسگر فروسرخ و یا ترکیبی از اینها است و از فاصله معینی به بعد بدون نیاز به رادار زمینی به جستجو و تعقیب هدف می پردازد.
6. سیستم منهدم کننده
کلاهک موشک ضد هوایی معمولا به صورت ترکشی با فیوز مجاورتی ساخته می شود که حتی در صورت عدم برخورد مستقیم به هدف در فاصله معینی از آن منفجر و با ترکش به هدف آسیب می رساند.
ادامه دارد…
مراجع
